Żywność funkcjonalna dla zdrowia

Nikogo nie trzeba przekonywać, że zdrowy styl życia poprzez racjonalne odżywianie ma zbawienny wpływ dla naszego organizmu. Często mylone są pojęcia żywności ekologicznej i funkcjonalnej.

Żywność ekologiczna to określenie żywności produkowanej metodami rolnictwa ekologicznego z dbałością o wyeliminowanie używania nawozów sztucznych i pestycydów. Ekologiczne metody produkcji żywności mają zapewniać ochronę zdrowia społeczeństwa i środowiska i stanowić system zrównoważony pod względem ekologicznym czyli nie obciąża środowiska w stopniu większym niż naturalne ekosystemy, ekonomicznym w dużym stopniu niezależny od nakładów zewnętrznych, społecznym bo umożliwia zachowanie oraz rozwój wsi i rolnictwa. Producenci żywności ekologicznej mają obowiązek oznaczenia swoich produktów certyfikatami.

Żywność funkcjonalna to żywność, której poza podstawowym zadaniem, jakim jest odżywianie, przypisuje się psychologiczny lub/i fizjologiczny wpływ na ludzki organizm; może np. obniżać poziom cholesterolu, wzmacniać układ odpornościowy, przywracać równowagę mikrobiologiczną układu pokarmowego, wspomagać leczenie zespołu jelita drażliwego, działać przeciwzapalnie.

Mianem żywności funkcjonalnej określa się taki pokarm, który jest elementem codziennej diety i nadaje się do ogólnego spożycia. Żywnością funkcjonalną nie są zatem żadne tabletki, suplementy odżywcze ani żadne inne środki farmaceutyczne. Musi to być produkt otrzymany ze składników naturalnych i mieć udokumentowany klinicznie pozytywny efekt prozdrowotny.

Idea żywności funkcjonalnej ma związek z filozoficzną tradycją Wschodu, w której nie dokonuje się wyraźnego rozróżnienia między pożywieniem a lekarstwem. W ostatnim czasie żywność funkcjonalna zaczęła odnosić znaczące sukcesy także w USA, Japonii i innych krajach rozwiniętych gospodarczo, także w Europie. W efekcie rynek żywności funkcjonalnej rozwija się znacznie prężniej niż pozostałe sektory rynku żywnościowego. Zdaniem niektórych autorów w 2010 roku żywność funkcjonalna będzie stanowić 20 proc. artykułów spożywczych na naszym kontynencie.

We współczesnym społeczeństwie również wzrasta zainteresowanie żywieniem jako sposobem na zapewnienie zdrowia. Wpływ na to ma kilka elementów takich jak starzejące się społeczeństwo i związane z tym ciągle rosnące koszty podstawowej opieki zdrowotnej, wzrost świadomości konsumentów w zakresie związków między dobrym stanem zdrowia a odżywianiem oraz wzrost zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi. Zależności te odzwierciedlają dane z tabeli 1. W odpowiedzi na takie zapotrzebowanie rynku, producenci coraz częściej będą wyposażać swoje produkty w wartość dodaną i oferować coraz to nowe produkty, bądź ulepszać już istniejące.

Do żywności funkcjonalnej zaliczamy pokarmy i napoje o naukowo udowodnionym, korzystnym działaniu zdrowotnym. W literaturze można znaleźć wiele różnych definicji żywności funkcjonalnej, dlatego też, aby ujednolicić ten termin w Europie rozpoczęto realizację finansowanego przez Komisję Europejską programu badawczego FUFOSE (Functional Food Science in Europe), mającego na celu wypracowanie naukowej podstawy do pojęcia żywności funkcjonalnej w UE oraz mającego wskazać kryteria i kierunki opracowywania i wdrażania funkcjonalnych produktów spożywczych na rynku europejskim. żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, wpływ ten polega na poprawie stanu zdrowia oraz samopoczucia i/lub zmniejszania ryzyka chorób. Żywność funkcjonalna musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne działanie na organizm w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą - przy czym nie są to tabletki, kapsułki ani krople, ale część składowa prawidłowej diety.

Pojęcie żywności funkcjonalnej jest bardzo szerokie i ze względu na przyjęte kryteria jej podział jest różny. W spotykanych w literaturze światowej klasyfikacjach, uwzględniających np. specyficzny skład, można wyodrębnić żywność: wzbogaconą, niskoenergetyczną, wysokobłonnikową, probiotyczną, niskosodową, o zredukowanej zawartości cholesterolu, energetyzującą.

Ze względu na rodzaj zaspokajanych potrzeb żywieniowych, można wyróżnić m.in. żywność zmniejszającą ryzyko chorób krążenia, zmniejszającą ryzyko chorób nowotworowych, zmniejszającą ryzyko osteoporozy, dla osób obciążonych stresem, hamującą procesy starzenia, dietetyczną dla osób z zaburzeniami metabolizmu i trawienia, dla sportowców, dla osób w podeszłym wieku, dla kobiet w ciąży i karmiących, dla niemowląt, dla młodzieży w fazie intensywnego wzrostu, wpływającą na nastrój i wydolność psychofizyczną.

Za kluczowe do osiągnięcia profilaktycznego i terapeutycznego działania żywności funkcjonalnej uznano następujące substancje: błonnik pokarmowy, oligosacharydy, alkohole wielowodorotlenowe, fosfolipidy, polifenole, białka i peptydy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy i składniki mineralne, probiotyki, fitozwiązki. W USA i Wielkiej Brytanii wspomniane substancje wyizolowane z żywności, a skoncentrowane w postaci kapsułek czy tabletek często są określane mianem nutraceutyków.

Obecnie żywność funkcjonalna obejmuje produkty i preparaty spożywcze uzyskiwane poprzez dodatek do powszechnie spożywanych produktów spożywczych substancji biologicznie aktywnych, ,projektowanie nowego składu chemicznego wyrobów spożywczych na przykład margaryn zawierających stanole i sterole, hamujące wchłanianie cholesterolu ze światła przewodu pokarmowego, ,produkcję preparatów zawierających biologicznie aktywne substancje otrzymywane z naturalnych surowców roślinnych i zwierzęcych, np. wyciągi olejowe z nasion grapefruita czerwonego, suszone ekstrakty z wytłoków czerwonych winogron, wykorzystanie probiotyków ? żywych mikroorganizmów poprawiających skład mikroflory jelitowej i zwiększających naturalną odporność organizmu człowieka oraz zastosowanie prebiotyków tj. substancji stanowiących podłoże, a przez to stymulujących rozwój pożytecznej mikroflory jelitowej, obniżanie wartości energetycznej produktów spożywczych przez ograniczenie zawartości tłuszczów i sacharozy, przez zastąpienie tłuszczu i cukru substancjami o niższej wartości energetycznej, wywołującymi podobne wrażenia sensoryczne i ewentualnie efekt sytości, przez całkowite wyeliminowanie tłuszczu i cukru ze składu produktu i zastąpienie ich substancjami, które nie są trawione i wchłaniane w przewodzie pokarmowym.

Oczywiste jest, że pierwszym etapem zapobiegania chorobom cywilizacyjnym jest stosowanie dobrze zbilansowanej i zrównoważonej diety z dużym udziałem warzyw, owoców, produktów z pełnego przemiału, mięsa ryb. Dopiero w dalszej kolejności przy istniejących już zaburzeniach, czy specyficznych stanach fizjologicznych, zaleca się uzupełnienie diety w produkty specjalnie w tym celu zaprojektowane. Skoro wielu chorobom można zapobiec, a nawet skutecznie je leczyć z pomocą żywności funkcjonalnej, zaczynają padać pytania o potrzebę i konieczność stosowania farmakoterapii.